صحبت در باره مدیریت، سخن در باره موضوعی تازه نیست. شاید بتوان گفت که مدیریت ازبحث های بسیار قدیمی بشر است. چون از آن زمان که انسان پا به عرصه خاک گذاشته است و با زن و فرزند و قوم و قبیله زندگی اجتماعی را آغاز کرده است، اندیشه ی مدیریت و رهبری در ذهن خود پرورانده است.
در قرآن کریم نیز ضرورت مدیریت به شیوه های خاصی بیان شده است. مطالعه داستان های قرآن که سرگذشت پیامبران بزرگی چون حضرت ابراهیم (ع)، حضرت موسی (ع)، حضرت محمد (ص) و… بیان می کند، دارای نکات ارزشمندی درباره مدیریت و رهبری می باشد .
در نوشته ی زیر ویژگی های مختصری که یک مدیر باید داشته باشد و از سوره بقره برداشت شده است تقدیم می شود :
۱- به اهداف والای سازمانی توجه کنیم و سطحی نگر نباشیم . فَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِی الدُّنْیَا وَمَا لَهُ فِی الْآخِرَهِ مِنْ خَلَاقٍ-۲۰۰
۲- در اجرای برنامه ها قاطعیت داشته باشیم. فَلَا تَکُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِینَ-۱۴۷
۳- اعتماد و اطمینان نیروها را به خود وسازمان جلب کنیم. فَقُلْنَا اضْرِبُوهُ-۷۳
۴- پندپذیر باشیم و از تجارب دیگران استفاده کنیم. أَخَذَتْهُ الْعِزَّهُ بِالْإِثْمِ-۲۰۶
۵- درآمدها از راه صیحیح و درست به دست آوریم. وَلَا تَأْکُلُوا أَمْوَالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْبَاطِلِ-۱۸۸
۶- خودمان را به جای دیگران بگذاریم تا مشکلات آنان را درک کنیم. وَأَصَابَهُ الْکِبَرُ وَلَهُ ذُرِّیَّهٌ ضُعَفَاءُ -۲۶۶
۷- در برخورد با امور زود قضاوت نکینم. یَا أُولِی الْأَلْبَابِ-۱۷۹
۸- در مواجه با نیروها ، آنان را با احترام صدا کنیم. یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا-۱۷۲
۹- با نیروهای درون و بیرون سازمان گفتاری نیکو و کرداری شایسته داشته باشیم. وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا-۸۳
۱۰- به نیروهای خود اجازه سوال کردن بدهیم. وَإِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلَائِکَهِ … قَالُوا أَتَجْعَلُ… -۳۰
۱۱- از نیروها برای انجام کارشان پیمان نامه و تعهد بگیریم. أَخَذْنَا مِیثَاقَکُمْ-۶۳
۱۲- برای کارآیی بهتر، بعضی از امور را به دیگران واگذارکنیم . إِنِّی جَاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَهً -۳۰
۱۳- در واگذاری مسوولیت ها به شایستگی افراد توجه کنیم نه سابقه آنها. اسْجُدُوا لِآدَمَ-۳۴
۱۴- در اجرای طرح ها ، عناصر ومنابع فعال را ازبین نبریم. لَا ذَلُولٌ تُثِیرُ الْأَرْضَ وَلَا تَسْقِی الْحَرْثَ -۷۱
۱۵- در جایگزینی نیروها ، بهترین ها را جایگزین کنیم. نَأْتِ بِخَیْرٍ مِنْهَا-۱۰۶
۱۶- امتیازطلبی و خودبینی را کنار بگذاریم. لَنْ یَدْخُلَ الْجَنَّهَ إِلَّا مَنْ کَانَ هُودًا أَوْ نَصَارَى تِلْکَ أَمَانِیُّهُمْ-۱۱۱
۱۷- در بکارگیری افراد ، حتماً گزینش و امتحان داشته باشیم. وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِیمَ رَبُّهُ بِکَلِمَاتٍ-۱۲۴
۱۸- مسوولیت ها را به تدریج و با کسب تجارب به افراد واگذار کنیم. فَأَتَمَّهُنَّ-۱۲۴
۱۹- به نیروها محبت کنیم، تا زمینه پیروی آنان به قوانین فراهم شود. یُحِبُّونَهُمْ …. اتَّبَعُوا-۱۶۵
۲۰- نا اهل اگر به قدرت برسد همه چیز را فاسد می کند، پس مواظب تفویض امور باشیم. وَإِذَا تَوَلَّى سَعَى فِی الْأَرْضِ لِیُفْسِدَ فِیهَا …-۲۰۵
۲۱- از استعدادهای نهفته نیروهای خود غافل نباشیم. …قَدْ بَعَثَ لَکُمْ..-۲۴۷
۲۲- به توان علمی نیروها ، بیش از توان جسمی آنان اهمیت دهیم. بَسْطَهً فِی الْعِلْمِ وَالْجِسْمِ-۲۴۷
۲۳- نیروهای خود را با اهداف سازمانی توجیه کنیم. قَالُوا أَنَّى یَکُونُ لَهُ الْمُلْکُ عَلَیْنَا …الْمَالِ قَالَ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاهُ عَلَیْکُمْ …-۲۴۷
۲۴- نیروهای غیرمفید را آموزش دهیم و اگرهمکاری نکردند، طرد نماییم. فَمَنْ شَرِبَ مِنْهُ فَلَیْسَ مِنِّی –۲۴۹
۲۵- به نیروهای کیفی توجه کنیم و از نیروهای اضافی پرهیز نماییم. کَمْ مِنْ فِئَهٍ قَلِیلَهٍ غَلَبَتْ فِئَهً کَثِیرَهً -۲۴۹
۲۶- از امکانات موجود استفاده بهینه کنیم و منتظر امکانات احتمالی نباشیم. فَإِنْ لَمْ یُصِبْهَا وَابِلٌ فَطَلٌّ-۲۶۵
۲۷- کیفرافراد باید متناسب با کم کاری آنان باشد. إِنَّمَا نَحْنُ مُسْتَهْزِئُونَ….. للَّهُ یَسْتَهْزِئُ بِهِمْ..-۱۵
۲۸- عذرخواهی نیروها را بدون سرزنش آن ها بپذیریم. هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ -۳۷
۲۹- ازمسایل فرعی بپرهیزیم و بیشتر به مسایل اصلی بپردازیم. إِنَّ الْبَقَرَ تَشَابَهَ عَلَیْنَا-۷۰
۳۰- انتقادات را به صورت مستند ومنطقی بیان کنیم. إِنَّ مِنَ الْحِجَارَهِ لَمَا یَتَفَجَّرُ مِنْهُ الْأَنْهَارُ -۷۴
۳۱- درهنگام انتقاد، انصاف را رعایت کنیم. فَرِیقٌ مِنْهُمْ یَسْمَعُونَ کَلَامَ اللَّهِ ثُمَّ یُحَرِّفُونَهُ مِنْ بَعْدِ مَا عَقَلُوهُ وَهُمْ یَعْلَمُونَ-۷۵
۳۲- با مخالفان خود با خشونت رفتار نکنیم. … فَاعْفُوا وَاصْفَحُوا …-۱۰۹
۳۳- ادعای بدون دلیل را نپذیریم. قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ-۱۱۱
۳۴- به کارهای خوب نیروها پاداش دهیم. فَلَهُ أَجْرُهُ عِنْدَ رَبِّهِ-۱۱۲
۳۵- اگر در قانونی تخفیف دادیم ، جلو سوء استفاده احتمالی را بگیریم. ذَلِکَ تَخْفِیفٌ …فَمَنِ اعْتَدَى بَعْدَ ذَلِکَ فَلَهُ عَذَابٌ أَلِیمٌ-۱۷۸
۳۶- برای انجام کارها ، به حقوق دیگران تجاوز نکنیم. وَلَا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ -۱۹۰
۳۷- به شبهات ایجاد شده در سازمان پاسخ دهیم . یَسْأَلُونَکَ …. قُلْ…-۲۱۷
۳۸- برای ترغیب نیروها به کارمفید تر، به آنان پاداش مضاعف دهیم. فَیُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا کَثِیرَهً -۲۴۵
۳۹- نه به کسی ظلم کنیم و نه ظلم کسی را بپذیریم. لَا تَظْلِمُونَ وَلَا تُظْلَمُونَ- ۲۷۹
۴۰- به تبلیغات سوئی که برعلیه سازمان می شود ، پاسخ دهیم. وَقَالُوا کُونُوا هُودًا أَوْ نَصَارَى تَهْتَدُوا قُلْ بَلْ مِلَّهَ إِبْرَاهِیمَ حَنِیفًا-۱۳۵
۴۱- انذارها و تهدیدات سازمانی را همراه با بشارت و مژده اعلام کنیم . یَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ….. أَنَا التَّوَّابُ الرَّحِیمُ-۱۶۰
۴۲- از وادار کردن کارکنان به انجام کارهای خلاف قانون و شرع بپرهیزیم. حَلَالًا طَیِّبًا وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ-۱۶۸
۴۳- زمانی که انجام کارناپسندی را نهی کردم، راه صحیح را نشان دهیم. لَیْسَ الْبِرُّ …وَلَکِنَّ الْبِرَّ …-۱۸۹
۴۴- از بکار گیری روش های نادرست ، برای انجام امور بپرهیزیم. لَیْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ ظُهُورِهَا-۱۸۹
۴۵- بانیان خیر را فراموش نکینم. وَإِذْ یَرْفَعُ إِبْرَاهِیمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَیْتِ-۱۲۷
۴۶- حق و حقیقیت را کتمان نکنیم. یَکْتُمُونَ مَا أَنْزَلْنَا مِنَ الْبَیِّنَاتِ …أُولَئِکَ یَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَیَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ-۱۵۹
۴۷- با عدالت رفتار کنیم ، چرا که عدالت تضمین کننده حیات جامعه است. وَلَکُمْ فِی الْقِصَاصِ حَیَاهٌ یَا أُولِی الْأَلْبَابِ-۱۷۹
۴۸- به کارهای خوب نیروها ، سریع پاداش دهیم . وَاللَّهُ سَرِیعُ الْحِسَابِ-۲۰۲
۴۹- از لغرش های احتمالی نیروها درشرایط غیرعادی چشم پوشی کنیم . لَا یُؤَاخِذُکُمُ اللَّهُ بِاللَّغْوِ فِی أَیْمَانِکُمْ-۲۲۵
۵۰- ازکوتاهی ناآگاهان اغماض کنیم، ولی از کم کاری آگاهان مغرض نگذریم. وَمَنْ عَادَ فَأُولَئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ-۲۷۵
منبع : کتاب تفسیر نور – جلد اول –سوره بقره- استاد محسن قرائتی
جالب بود