“گسل”، واژه‌ای که این روزها زیاد با آن روبرو می‌شویم، در موردش گفت‌وگو می‌کنیم، درباره‌اش تحقیق می‌کنیم و حتی از آن می‌ترسیم…اما در تعریف کلی ” گسل یا گسله به شکستگی‌هایی اطلاق می‌شود که سنگ‌های دو طرف صفحه شکستگی پوسته زمین، نسبت به یکدیگر حرکت کرده باشند و حال این جابه‌جایی می‌تواند از چند میلی‌متر تا صدها متر باشد و طبعا انرژی آزادشده به هنگام حرکت سریع گسل‌ها، عامل وقوع اغلب زمین‌لرزه‌ها است که در این رابطه نیز بزرگی و احساس این انرژی آزادشده بسته به نوع فعال و یا غیرفعال آن گسل بستگی دارد.”
واقع امر این است که هر شکافی در زمین گسل نیست و بنا بر دیدگاه زمین شناسان، “آنچه معرف یک گسل است حرکت سنگ در دو طرف آن است و زمانی که حرکت سنگ ناگهانی صورت می‌پذیرد، انرژی آزاد شده موجب زلزله می‌شود و گاها گسل‌های بزرگ در پوسته زمین نتیجه حرکت برشی زمین هستند و زمین‌لرزه‌ها نیز نتیجه نیروی رها شده در حین لغزش سریع لبه‌های یک گسل به هم هستند.
وجود گسل در یک منطقه نشان می‌دهد که در زمان گذشته تغییراتی در طول آن ایجادشده است. این جابه‌جایی‌ها یا به‌صورت آرام است که هیچ‌گونه لرزشی را در زمین ایجاد نکرده ولی گاه به‌صورت ناگهانی رخ می دهد که اغلب همین حرکت‌های ناگهانی سبب زلزله می‌شوند. اکثر گسل‌ها غیرفعال می‌باشند و درواقع از تغییر شکل‌های گذشته باقی‌مانده‌اند.”
اما گسل‌های فعال که زمینه‌ساز بروز زمین‌لرزه می‌گردند، در تعریف به گسل‌هایی گفته می‌شوند که در یک دوره خاص، سبب قطع لایه‌های زمین شده‌اند و شکستگی‌های ایجاد کرده اند و روی آن زمین‌لرزه‌های به وجود آمده است که گاهی مردم آن‌ها را احساس نمی‌کنند و گاهی بخش‌هایی از این گسل‌ها به‌اصطلاح دچار قفل‌شدگی می‌شوند و شروع به انباشته شدن انرژی می‌نمایند و بر اساس نظریه” بازگشت کشسانی” حرکات ارتعاشی زلزله درنتیجه آزاد شدن ناگهانی انرژی حاصل از تجمع تغییر شکل‌های کشسانی در پوسته زمین به وجود می‌آید. رهایی انرژی به‌نوبه خود با گسیختگی برشی ناگهانی بخشی از پوسته زمین در طول آنچه گسل خوانده می‌شود، همراه است.
ایران دارای ۱۲۰ گسل خطرناک است
اما در کشور ما بر اساس اعلام پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی،” ۱۲۰ گسل خطرناک در کل ایران وجود دارند و بر همین اساس چند سامانه گسلی در کشور داریم که یک سامانه گسلی از مرز ایران و عراق در مریوان آغاز می‌شود و تا شمال بندرعباس ادامه پیدا میکند که طولانی‌ترین سامانه گسلی کشورمان است. گسل بعدی گسل مکران است که در ساحل دریای عمان و در جنوب شرقی کشورمان واقع‌شده و زلزله‌های هشت ریشتری در آن اتفاق می‌افتد که احتمال وقوع زلزله‌ای با شدت ۹ ریشتر هم در آن وجود دارد. گسل بعدی گسل قطر – کازرون است که دارای چند قطعه ازجمله گسل‌های برازجان، کنار تخته، کازرون و دناست که این گسل تغییراتی را در کف خلیج‌فارس ایجاد کرده است.”
متأسفانه اکثر مناطق مسکونی کشور بر روی گسل‌ها بنا شده است
رئیس مرکز لرزه‌نگاری کرمانشاه ضمن بیان این مطلب که اکثر ساخت‌وسازها و مناطق مسکونی در سطح کشور بر روی گسل‌ها بناشده است، می‌گوید: ” زمین‌لرزه‌ها اغلب نتیجه حرکت گسل‌ها هستند، علاوه بر این فعالیت‌های آتش‌فشانی، ریزش کوه، انفجار معادن، و آزمایش‌های هسته‌ای از عوامل دیگر ایجاد زمین‌لرزه هستند.
فروزی می‌افزاید: سه نوع عمده گسل وجود دارد که ممکن است موجب زمین‌لرزه شوند: نرمال، معکوس و راستا لغز. گسل‌های نرمال و معکوس از انواع شیب‌لغز هستند، که در آن جابه‌جایی در امتداد گسل در جهت شیب و حرکت بر روی آن‌ها شامل مؤلفهٔ عمودی می‌شود، گسل نرمال عمدتاً در مناطقی رخ می‌دهد که پوسته مانند مرز واگرا در حال ساخته‌شدن است، گسل معکوس در مناطقی که پوسته مانند مرز همگرا در حال کوتاه شدن است رخ می‌دهد و نهایتاً گسل‌های راستا لغز ساختمان‌های شیب‌داری دارند که دو طرف گسل به‌صورت افقی در کنار یکدیگر می‌لغزند و درواقع زمین‌لرزه‌های بسیاری ناشی از جنبش در گسل‌های مورب لغز هستند که شامل هر دو نوع جابه‌جایی شیب‌لغز و راستا لغز است، این لغزش به‌عنوان مورب شناخته‌شده است.
رئیس مرکز لرزه‌نگاری استان کرمانشاه بابیان این مطلب که ایران با تعداد قابل‌توجهی از تحرکات گسل‌ها در پوسته خود، به‌عنوان یکی از کشورهای زلزله‌خیز در سطح جهان شناخته‌شده است که بیشترین قربانیان را هم در رابطه با زلزله دارد، می‌گوید: در ۱۵ سال اخیر لرزش‌های مختلفی با ریشتر‌های کم‌وزیاد ایران را لرزانده است و نمونه دهه‌های اخیر آن را می‌توان در زلزله بم با بزرگی ۶.۵ ریشتر در سال ۱۳۸۲، زلزله مردادماه سال ۹۱ آذربایجان شرقی با بزرگی ۶.۴ که شهرستان‌های اهر، ورزقان و هریس را لرزاند و چند ماه اخیر هم در ۲۱ آبان زلزله ۷٫۳ ریشتری کرمانشاه در شهرستان سرپل ذهاب بود.
خبرگزاری موج کرمانشاه
