به گزارش کازرون نگاه، درگذشته تامین محلی برای نگهداری آب و دور نگاه‌داشتن آن از آلودگی دغدغه‌ای بود که زمینه ساخت مشک و به تبعیت آن، «دولچه» را در فارس ایجاد کرد. اگرچه هنر دولچه دوزی مختص فارس است و امروز کازرون تنها میراث‌دار آن شده است اما تنها چند قدم مانده تا به دست فراموشی سپرده شود و بر ماست که در معرفی و احیاء آن بکوشیم.
سرپرست میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کازرون دولچه‌دوزی را زیر مجموعه‌ای از طبقه پیشه‌وران می‌داند و به خبرنگار فارس می‌گوید: تاریخچه استفاده از پوست و مشتقات آن با پیشرفت بشر هماهنگ بوده و پوست همواره یکی از سرمایه‌های اولیه و باارزش انسان به شمار می‌رفت.
محمدرضا معینی ادامه می‌دهد: پوست وسیله‌ای برای تهیه تن‌پوش، پاپوش، سپر و … بود و حتی در موارد زیادی برای نگهداری از آب نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت چراکه در زمان حرکت و کوچ نمی‌شکست و آب را خنک نگه می‌داشت.
وی باور دارد: اولین مشکلی که استفاده از پوست ایجاد می‌کرد، پوسیدگی و فسادپذیری پوست تازه به دلیل نفوذ باکتری‌ها و میکروب‌ها و تجزیه پروتئین موجود در آن بود.
معینی به دباغی پوست اشاره می‌کند و می‌گوید: دباغی همزمان با استفاده از پوست به وجود آمد تا آن را به چرم تبدیل کند و مقاومت و پایداری پوست را افزایش دهد اما حتی مشک‌ها هم بعد از مدتی سوراخ می‌شدند.
این کارشناس بیان می‌کند: درگذشته پارگی و سوراخ شدن، مشک‌های آب را غیرقابل استفاده می‌کرد و استاد مشک دوز را به فکر ساخت وسیله‌ای به نام دولچه انداخت.
وی ادامه می‌دهد: در حال حاضر در کل کشور تنها یک نفر در کازرون به این حرفه مشغول است که لازم است از تجارب او استفاده کنیم و اجازه ندهیم این صنایع‌دستی بومی منحصربه‌فرد آن برای همیشه به دست فراموشی سپرده شود.
تنها دولچه دوز
تنها استادکار دولچه‌دوز فارس این کار را میراث خانوادگی خود می‌داند و می‌گوید: این شغل 300 سال است که در خانواده ما از پدر به پسر منتقل‌شده است و من از 7 سالگی در آن مشغول به کارشده‌ام و 50 سال است آن را دنبال می‌کنم.
محمدرضا پایدار ادامه می‌دهد: درگذشته شغل اکثر مردم کازرون و روستاهای اطراف آن دامداری بود و موقعیت را برای استفاده از پوست دام در صنایع فراهم می‌کرد.
وی پوست دام‌ها را اصلی‌ترین وسیله در دولچه‌دوزی می‌داند و می‌گوید: دولچه ظرف مخصوص آب آشامیدنی است که از پوست دباغی‌شده یا مشک آبی که یک سال با آن آب حمل شده باشد، دوخته می‌شود.
پایدار ادامه می‌دهد: البته در ساخت این وسیله معمولاً از پوست بز جوان استفاده می‌شود و در ابتدا دامدار یا قصاب پس از ذبح دام، پوست آن را به صورت سالم و بدون پارگی در بدن، به دست استاد دولچه دوز می‌سپارد.
استاد دولچه‌دوز با اشاره به مراحل کار، بیان می‌کند: استادکار پوست را از قسمت داخلی نمک می‌زند و یک شبانه روز به همین صورت نگه می‌دارد و روز بعد موهای قسمت بیرونی پوست را با قیچی، کوتاه می‌کند.
وی ادامه می‌دهد: سپس با کمک اره، گوشت‌ها و پوست‌های اضافی جدا می‌شود و پوست را به طور کامل به یکدیگر می‌دوزند و تنها دهانه آن یعنی قسمت گردن پوست را به عنوان دهانه مشک، آزاد نگه می‌دارند.
پایدار مرحله بعد را استفاده از پوست لایه میانی بلوط می‌داند و می‌گوید: یک کیلوگرم جفت بلوط کوبیده و در آب حل می‌شود و به مدت یک هفته داخل مشک ریخته می‌شود تا پوست غیر قابل نفوذ و محکم شود.
وی می‌افزاید: پس از یک هفته مواد درون مشک تخلیه می‌شود و تا یک هفته از آب پر می‌شود تا مزه تلخ جفت از پوست زدوده شود.
استاد کهنه‌کار با تأکید بر استفاده روزانه دولچه در فارس بیان می‌کند: مشک وسیله اصلی نوشیدن آب در کازرون و عشایر آن بود که پس از یک سال استفاده، موهای بدنه مشک به مرور کاملاً ریخته می‌شد و یا سوراخ در آن به وجود می آمد و در این زمان تغییر کاربری می‌داد و از آن دولچه ساخته می‌شد.
پایدار ادامه می‌دهد: دولچه دوز پس از تهیه مشک‌های کهنه با استفاده از الگوهایی از جنس لاستیک، نقشه دولچه را بر روی لایه مشک پیاده می‌کند و آن را به وسیله قیچی مخصوصی به نام مقراض برش می‌دهد.
استاد دولچه دوز طرح بدنه را مخروطی و کف را دایره‌ای عنوان می‌کند و می‌افزاید: پس از تهیه برش‌ها، استادکار با سوزن مخصوص و تسمه‌ای نازک از جنس چرم، لبه‌های مخروط را با نخ‌های رنگین به عنوان تزیین به هم می‌دوزد و سپس آن را به کف دایره‌ای شکل متصل می‌کند.
پایدار استفاده از پایه را فرق مهم مشک و دولچه می‌داند و می‌گوید: پس از دوخت کامل مخروط، نوبت به وصل پایه های دولچه می‌رسد و سه پایه خراطی‌شده رنگین به آن متصل می‌شود.
این هنرمند صنایع‌دستی، اهمیت این هنر صنایع‌دستی را در فرهنگ کازرون زیاد می‌داند و می‌گوید: درگذشته دولچه یکی از وسایل جهیزیه عروس بود که بدنه آن با آینه های کوچک تزیین می‌شد و امروز هنوز هم به صورت سفارشی از این نوع دولچه‌ها می‌سازم.
وی با اشاره به گستردگی و رواج این هنر صنایع‌دستی درگذشته اظهار می‌کند: درگذشته کارگاه‌های ساخت دولچه در بازار شاه حمزه، برادران و اطراف میدان شهدای کازرون به چشم می‌خورد و حدود 20 کارگاه دولچه دوزی دایر بود.
پایدار ادامه می‌دهد: در هر کارگاه 5 تا 6 شاگرد مشغول به کار بودند که درآمد خوبی از این شغل داشتند و دولچه‌دوزی در شمار مشاغل خوب کازرون قرار داشت اما امروز فقط کارگاه من در این صنعت مشغول است و دولچه‌دوزی در خطر فراموشی قرار دارد.
منبع: فارس
