دفتر مطالعات فرهنگ و ادبیات پایداری حوزه هنری فارس با توجه به نیازهای روز محققان برای کاوش بهتر رویدادهای منجر به پیروزی انقلاب اسلامی در استان فارس، پژوهشی متفاوت با چند کار قبلی در مورد این استان را به سرانجام رسانده است.
در این گزارش، مروری بر وقایع نیمه اول سال پایانی وقوع انقلاب اسلامی در فارس خواهیم داشت.
شروع سال ۱۳۵۷ نیز ادامه اعتراضات سال قبل از آن بود.
در هشتم فروردین سال ۱۳۵۷، آیت‌الله شیخ بهاءالدین محلاتی، ضمن ابراز همدردی با بازماندگان شهدای تبریز، روز دهم فروردین، چهلم شهدای تبریز را عزای عمومی اعلام کرد.
مأموران شهربانی سه تن از افرادی را که در شیراز اعلامیه برگزاری مراسم چهلم شهدای تبریز را پخش می‌کردند دستگیر کردند.
دهم فروردین در شیراز و سایر شهرهای استان فارس علاوه بر تعطیلی بازار، تظاهرات و اعتراضاتی رخ داد. تظاهرات مردم کازرون با دخالت پلیس همراه بود و در جریان تظاهرات این روز در منصورآباد لار نیز چند نفر دستگیر شدند.
در روز بعد یعنی یازدهم فروردین‌ماه، مردم جهرم ضمن تظاهرات و حمله به بانک‌ها، با پلیس درگیر شدند و در اثر تیراندازی مأموران ژاندارمری در جهرم یکی از تظاهرکنندگان به شهادت رسید.
دو روز بعد و در روز ۱۳ فروردین ۵۷، مردم کازرون و مرودشت در واکنش به اتفاقات جهرم، یزد و اهواز اقدام به تظاهرات کردند و آیت‌الله محلاتی نیز در پی کشتار مردم یزد، تلگرافی برای ابراز همدردی به آیت‌الله صدوقی در یزد فرستاد.
در پی اتفاقات رخ‌داده شده، ۱۴ اردیبهشت‌ماه، هواداران حکومت پهلوی در کازرون راهپیمایی کردند.
۱۶ اردیبهشت‌ماه ۵۷ و پس از خروج نمازگزاران از مسجد خیرات شیراز، عده‌ای از جوانان به سینما و اماکن دولتی حمله کردند، این تظاهرات به درگیری کشیده و منجر به مجروح شدن یک نفر و دستگیری دو نفر شد.
دو روز بعد و در ۱۸ اردیبهشت‌ماه نیز در آستانه برگزاری مراسم چهلم شهدای مردم جهرم، یزد و اهواز، هنرجویان دانشسرای راهنمایی دست به تظاهرات زدند که شش نفر از آنان دستگیر شدند.
بعدازظهر این روز، دانشجویان دانشکده کشاورزی از پشت مسجد نو به میدان احمدی آمدند که ۱۴ نفر از آن‌ها دستگیر شدند.
در روز ۱۹ اردیبهشت و در روز چهلم شهدای یزد، اهواز و جهرم، پس از خروج از مسجد نو تظاهراتی انجام شد که در جریان درگیری‌ها در این تظاهرات، یک نفر کشته و ۳ نفر مجروح شدند.
در کازرون نیز تظاهراتی انجام شد که در این راهپیمایی یکی از تظاهرکنندگان به نام منصور محسن پور به شهادت رسید. روز بعد و در تظاهرات دانشجویان دانشکده مهندسی دانشگاه پهلوی، ۳۰ تن بازداشت شدند.
در کازرون نیز تظاهراتی انجام شد که در آن، جوانی به نام” ماندنی دست داده” که پیراهن خون‌آلود شهید محسن پور را در دست داشت در اثر تیراندازی مأموران شهید شد.
برخی از روزنامه‌ها، آمار شهدا و مجروحین این تظاهرات را سه شهید و دو مجروح اعلام کردند. حوادث شیراز و کازرون باعث واکنش علما و حوزه‌های علمیه و امام خمینی شد.
حوزه علمیه قم این اتفاقات را محکوم کرد و امام خمینی نیز در سخنان مفصلی، راهبرد جدیدی برای ادامه مبارزه مردم ارائه دادند. ۲۷ اردیبهشت در جریان تظاهرات عده‌ای از مردم شیراز و با دخالت پلیس، دو دختر و یک مهندس به اتهام نشر اعلامیه بازداشت شدند.
در پی حوادث رخ‌داده اخیر و در ۱۱ خرداد سال ۵۷، آیت‌الله دستغیب در اجتماع ۶۰۰ هزارنفری نمازگزاران مسجد جامع، ضمن سخنرانی شدیداللحنی، اقدامات سرکوبگرانه مأموران دولتی را مورد نکوهش قرارداد.
دو روز بعد و در آستانه سالگرد ۱۵ خرداد، عده‌ای در شیراز با حضور در خیابان‌ها و ضمن حمل پرچم «لا اله الا الله» و با شعار «درود بر خمینی» و «درود بر شهدای ۱۵ خرداد» به تظاهرات پرداختند که عده‌ای از آنان دستگیر شدند.
در این تظاهرات، اعلامیه عزای عمومی در روز ۱۵ خرداد نیز پخش شد و این روز با اعلام علما شهر به حالت تعطیل درآمد و دانشجویان انستیتو تکنولوژی دست به تظاهرات زدند.
در ۲۲ خرداد نیز پس از سخنان مجدالدین محلاتی در مسجد ولیعصر، تظاهراتی انجام شد که با دخالت پلیس مردم متفرق شدند.
پس از تصمیم دولت برای برگزاری جشن هنر در شهریورماه و در تیرماه، علمای شیراز نسبت به برگزاری این جشن واکنش نشان دادند و در همین راستا، در روز اول تیرماه سال ۱۳۵۷ پس از قرائت دعای کمیل در مسجد جامع عتیق، آیت‌الله دستغیب ضمن سخنرانی، به انتقاد شدید از برگزاری مجدد جشن هنر در شیراز پرداخت و پس از سخنان وی تظاهراتی شکل گرفت.
این اتفاق دو روز بعد و مجدداً در مسجد جامع و پس از انتقاد مجدد آیت‌الله دستغیب از جشن هنر رخ داد.
در هشتم تیرماه نیز، مجدداً آیت‌الله دستغیب پس از دعای کمیل به منبر رفت و مردم را به مبارزه با حکومت دعوت کرد.
پس از پایان سخنرانی وی، راهپیمایی در خیابان‌های اطراف شکل گرفت و این اعتراضات با دخالت پلیس، منجر به مجروح شدن سه نفر شد.
هفته بعد یعنی ۱۵ تیرماه نیز پس از دعای کمیل، مجدداً این اتفاق تکرار و تظاهراتی انجام شد. دو روز بعد و در روز ۱۷ تیرماه، علمای شیراز ازجمله آیت‌الله بهاءالدین محلاتی، آیت‌الله دستغیب، مجدالدین محلاتی، سید مجدالدین مصباحی، شیخ یحیی فلسفی و ساجدی تشکیلاتی با عنوان اتحادیه روحانیون شیراز تشکیل دادند تا با جشن هنر مبارزه کنند.
در ۲۲ تیرماه، مجدالدین محلاتی در مسجد ولیعصر، علیه جشن هنر سخنرانی کرد و در ۲۳ تیرماه، آیت‌الله دستغیب مجدداً بازداشت شد، اما بلافاصله پس از آزادی و در ۲۹ تیرماه هم‌زمان با نیمه شعبان، در مسجد جامع سخنرانی کرد.
این سخنرانی‌ها منجر به تظاهراتی شد که در جریان آن، علی‌اکبر رستمی شهید شد. هم‌زمان در جهرم و استهبان نیز تظاهراتی به راه افتاد.
در جهرم، مردم با شعار «ما زینب کبراییم، ما شاه نمی‌خواهیم» و «یا مرگ یا خمینی» تظاهرات کردند که این تظاهرات منجر به شهادت نوجوان ۱۶ ساله‌ای به نام جهانگیر (عبادالله) کارگر شد.
در جریان این حوادث، استاندار فارس برای فریب افکار عمومی شروع به ایجاد تحولات در مدیران استان کرد.
پنجم مردادماه این سال، عده‌ای از علما ازجمله آیت‌الله دستغیب و محلاتی با ارسال طوماری به نخست‌وزیر، ضمن اعتراض به برگزاری جشن هنر، این برنامه‌ها را مخالف موازین دین نامیدند.
در پی گسترش اعتراضات، شورتی هماهنگی استان، موقتاً فروش بلیت جشن هنر را متوقف کرد.
در روز ۱۲ مرداد و در آستانه ماه مبارک رمضان، در شیراز پس از تجمع در مسجد جامع عتیق، تظاهراتی انجام شد و در کازرون نیز حدود سه هزار نفر اقدام به تظاهرات کردند که این تظاهرات علاوه بر مجروحانی که داشت؛ منجر به شهادت یک نفر شد.
در روز ۱۵ مرداد و در تظاهرات شیراز، تظاهرات کنندگان به دفتر حزب رستاخیز و انجمن ایران و آمریکا حمله کردند که در جریان این تظاهرات دو نفر دستگیر شدند.
در روز بعد و پس از سخنرانی سید احمد پیشوا در مسجد نو، عده‌ای از مردم اقدام به تظاهرات کردند که در جریان این تظاهرات چهار نفر دستگیر شدند. در روز بعد نیز مجدداً تظاهراتی در شیراز رخ داد که منجر به مجروح شدن چند تن شد.
در روز ۱۸ مرداد نیز نمازگزاران مسجد امام حسن (ع)، پس از خروج از مسجد تظاهرات کردند که با دخالت پلیس متفرق و در مسجد نو نیز تظاهراتی انجام شد که بنا بر گفته روزنامه اطلاعات، مجموعاً ۱۸ نفر در جریان تظاهرات بازداشت شدند.
اما در روز ۱۹ مرداد، مصادف با پنج رمضان، بنا به دعوت آیت‌الله محلاتی، مردم برای همدردی با مردم اصفهان و کازرون در مسجد نو تجمع کردند.
در این اجتماع، سید احمد پیشوا سخنرانی کرد و بر اساس روال شب‌های گذشته و پس از سخنرانی، مردم در خیابان حضرتی و فلکه شاه‌چراغ تظاهرات کردند.
این تظاهرات به زدوخورد شدید انجامید و در این تظاهرات، ابوذر فیروزی ۱۶ ساله و احمد مفتاحی ۱۸ ساله شهید و بنا برگزارش ساواک در این تظاهرات، ۲۰ نفر از تظاهرکنندگان و ۳۳ مأمور مجروح و ۹۸ نفر بازداشت شدند.
البته روزنامه نوید در این مورد می‌نویسد که تیراندازی و درگیری‌ها از ساعت ۲ بعدازظهر تا ساعت ۵ در اطراف و حتی صحن شاه‌چراغ ادامه داشت و ۲۰۰ نفر مجروح شدند.
رجبعلی طاهری که در این واقعه دستگیرشده بود می‌گوید: حمله به مسجد نو و شهید و مجروح شدن برای نخستین بار رخ می‌داد. طاهری به علت پخش اعلامیه مراسم مذکور دستگیر و به ۳ ماه زندان محکوم‌شده بود.
در روز ۲۰ مرداد و در واکنش به اتفاقات پنجم رمضان شیراز، عده‌ای از علما و روحانیون در منزل آیت‌الله بهاءالدین محلاتی جمع شدند و با صدور بیانیه با عنوان استیضاح از رژیم غیرقانونی ایران، کشتار در مسجد نو را محکوم کردند.
علاوه بر این، با صدور بیانیه، روز ۲۱ مرداد را عزای عمومی اعلام کردند. در روز ۲۱ مرداد، استاندار فارس گفت که اگر عده‌ای بخواهند موجب سلب آرامش شوند با آن‌ها برخورد می‌کنیم.
شورای هماهنگی استانداری نیز با توجه به واقعه پنجم رمضان و اعلام عزای عمومی، مسجد نو و مسجد جامع را تا اطلاع ثانوی تعطیل کرد، اما علی‌رغم همه این تمهیدات، مردم شیراز دست به تظاهرات زدند که این تظاهرات با درگیری و حمله به بانک‌ها همراه بود.
در جریان این تظاهرات، عده زیادی مجروح، ۹ نفر که اغلب از اعضای گروه مهندس طاهری بودند دستگیر شدند و مهندس عبادی نیز دستگیر شد.
در گزارش ساواک، عامل این تحریکات آیت‌الله دستغیب، مجدالدین محلاتی، سید احمد پیشوا و صدرالدین حائری عنوان‌شده بود. سخنگوی دولت داریوش همایون نیز با تأیید تظاهرات شیراز گفت که فعلاً حکومت‌نظامی اعلام نمی‌کنیم.
در روز ۲۲ مرداد، امام خمینی با محکوم کردن حوادث شیراز و اصفهان از مردم خواستند تا ساکت ننشینند.
آیت‌الله بهاالدبن محلاتی از بازاریان خواست تا از روز ۲۲ مرداد، مغازه‌ها و بازار را بازگشایی کنند اما تا زمانی که اجازه برپایی نماز در مسجد جامع و نو داده نشود در سایر مساجد شیراز نیز نماز جماعت برگزار نخواهد شد.
شورای هماهنگی نیز در جلسه ۲۱ مرداد تصمیم گرفت تا سران این تحرکات را بازداشت کند و ابتدا قرار بر بازداشت همه، به‌جز آیت‌الله بهاءالدین محلاتی بود اما بعد تصمیم گرفتند که ۲۳ نفر را بازداشت و از بازداشت آیت‌الله دستغیب، سیده‌اشم دستغیب (فرزند ایشان)، زبرجد (داماد ایشان)، مجدالدین محلاتی و مجدالدین مصباحی خودداری کنند.
روزنامه کیهان در این مورد نوشت: شش نفر دیگر نیز بازداشت شدند.
پس از دستگیری ۲۳ نفر، اعلام شد که آیت‌الله دستغیب اجازه سخنرانی در مسجد جامع را ندارد و مأمورین باید از خروج وی برای سخنرانی جلوگیری کنند.
در ۲۳ مرداد نیز در داراب تظاهرات و درگیری باعث شهادت جوان ۱۶ ساله‌ای به نام عبد المهدی خاکپور شد و حجت‌الاسلام انصاری که در چهلم مرحوم کافی سخنرانی می‌کرد دستگیر شد.
در فیروزآباد نیز سخنرانی شیخ حسنعلی عدالت در مسجد قمر بنی‌هاشم، باعث ایجاد تظاهرات و دستگیری وی شد.
در تاریخ ۲۵ مرداد نیز بازاریان تهران نسبت به اتفاقات شیراز و اصفهان اعتراض کردند و سازمان جشن هنر اعلام کرد که به علت حوادث اخیر، جشن هنر شیراز و دومین جشن فرهنگ اصفهان برگزار نمی‌شود.
۲۶ مرداد سال ۵۷ نیز آیت‌الله ربانی از محل تبعید خود در سردشت به جیرفت تبعید شد. در ۲۷ مرداد و هم‌زمان با سایر نقاط کشور، کارکنان اداره‌ها ازجمله کارگران و کارمندان پالایشگاه شیراز اعتصاب کردند و جلسات وضع و انتقاد از حکومت در مساجد برقرار بود.
خبرگزاری فارس
