گوشه‌های فراموش شده باستان؛ از دشت خشت کازرون تا کاروانسراهای صفوی
کتاب «کُنارتخته و میراث تنگ جیز ساسانیان» نوشته محمود دهقانی گوشه‌های پنهان جویبار و پله‌های سنگی دره تنگ جیز دهستان بورکی، همراه با کاروانسراهای صفوی کنارتخته و کمارج را آشکار میکند.
کتاب «کُنارتخته و میراث تنگ جیز ساسانیان در دشت خشت کازرون» نوشته محمود دهقانی در گستره تاریخ معماری، پیوندی از روزگار باستان تا زند و قاجار است و از آثار ناشناخته و ساختمان‌های آب انبار و کاروانسراهای کُنارتخته و کمارج روزگار صفوی پرده برمی‌دارد. گفتاری درباره استان فارس، شهر بیشاپور با طرح رومی- ایرانی ساسانیان، جویبار و پله‌های سنگی تنگ جیز بُورِکی، تنگ چوگان کازرون، مدرسه خان، آرامگاه بانو آبش خاتون و کلیسای مریم شیراز، همراه با عکس ها و نقشه ها اطلاعات ارزشمندی به خواننده می‌دهد.
محمود دهقانی پژوهشگری است که از جویبار، پله های سنگی و آثار باستانی دره “تنگ جیز” بُورِکی در دشتِ خشتِ کازرون می‌نویسد. این نویسنده که نزدیک به دوازده سال پیش از انقلاب بهمن دبستان را در ایران به پایان رسانده و از آن پس در برون مرز روزگار گذرانده، دانش آموخته هنر و معماری از دانشگاه‌های مادرید اسپانیا و سیدنی استرالیا بوده و کتاب‌هایی به فارسی و انگلیسی به چاپ رسانده است.
دهقانی همیشه به ایران سفر میکند و مقالات بسیاری در باره خانه‌ها، کاخ‌ها و کاروانسراهای دوره صفوی و برجا مانده‌های باستان نوشته و برای پیشرفت صنعت گردشگری در رسانه‌های درون و برون مرز تلاش دارد. این نویسنده چند کتاب داستان، رمان و نمایشنامه نیز در کارنامه خود دارد. به تازگی از وی کتاب «فانوس درون برج بندر» منتشر شده است.
این پژوهشگر برای آگاهی، از بر جا مانده‌های تاریخی کشورهای دیگر و مقایسه با برجا مانده‌های باستانی کشور خود و نگهداری از آنها با قلمی تیزبین بدون جانبداری از این و آن بر ضعف‌های درونی انگشت می‌گذارد. وی بر این باور است حال که چاه‌های نفت رو به خشکیدن است و در یک سده دردی را دوا نکرد می‌بایست صنعت گردشگری را همچون همه ملت های جهان در نظر داشت و برای آبادانی و بهبود زندگی شهروندان تلاش نمود.
در فصل نخست، نویسنده به معرفی شهرهای خشت و کنارتخته پرداخته و پیوند دشت خشت کازرون را با بخش‌های پیرامون بررسی میکند. در فصل دوم تاریخچه ساختن بقعه سید علاءالدین شیراز روزگار شاه اسماعیل یکم بررسی می‌شود. گسترش آبادانی استان فارس در روزگار شاه عباس یکم را مدیون اندیشه سازنده الله وردی خان و فرزند دلاور او امام قلی خان فرمانده سپاه صفوی بیرون‌کننده پرتغالی‌ها از خلیج فارس دانسته و از ساختن مدرسه خان شیراز و ارج و ارزش آن با دانشمندانی چون ملا صدرا گفتگو به میان آورده است.
فصل سوم گذر کاروان‌های شیراز به بوشهر، توقف جهانگردان اروپایی و ایرانی در کاروانسرای کُنارتخته و پیشینه «باران زنیِ شاه نشین»، گردشگاه منحصر بفرد و بی همتای شاهزادگان ساسانی در دره تنگ جیز بُورِکی را واکاوی میکند. نویسنده به دشت خشت و کمارج سده ششم تا روزگار زند نیز پرداخته و آوازه دشت خشت و زال خان فرمانده لایق سپاه دودمان زند را بازگویی میکند.
پس از یورش ایل قاجار به کاخ زند شیراز، آمدن لطفعلی شاه زند به دشت خشت کازرون برای آرایش و ساز و برگ نظامی، دیدار «هارفورد جونز بریجز» سیاستمدار و بازرگان انگلیسی با لطفعلی شاه در دشت خشت و وضعیت جاده های آن دوره نیز زیر پوشش گرفته شده و در لای گزارش سیاستمدار و بازرگان انگلیسی به نقل از او به زمین لرزه در خشت اشاره میکند.
در فصل‌های چهارم و پنجم، نویسنده به طرح و مصالح ساختمانی برج‌ها، آب انبار و کاروانسراهای کمارج می‌پردازد. در بخش ششم به زنجیره ساختمان‌های کاروانسرای صفوی کُنارتخته، آب انبار کُتل «ملو» و کاروانسرای دالکی نظر انداخته و در پایان به خانه‌های گِلی دشت و تلاش میراث فرهنگی و گردشگری برای نگهداری و بازسازی کاروانسرای کُنارتخته پرداخته است.
کتاب «کُنارتخته و میراث تنگ جیز ساسانیان در دشت خشت کازرون» نوشته دکتر محمود دهقانی در ۳۵۰ صفحه به قطع وزیری از سوی انتشارات «کتاب هرمز» به چاپ رسیده است.
