کازرون نگاه – امان اله دهقانفرد؛ ازنقشْ برجَسته ی « وٰالِریَنِ » تنگِ چُوْگُونْ تا دریس ، و « مسجدِ » چهل ستون ، لزوم بازشناساییِ آثارِ تمدنیِ دشتِ کازرون
بخش دوم : منطقه ی باستانی دریس و مسجد چهل ستون.
مشایخِ دریس :[ در قسمتِ دوم از این یادداشت ، مشخصاتِ ۳ تن از مشایخ و شخصیت های مدفون در شهر قدیم دریس مورد اشاره قرار گرفتند و اینک ، ادامه ی بحث ] :
۴- شیخ جماالدین حسینی معروف به خطیبِ دوان و دریس . ایشان ، که در بینِ مردم به « پیر روا » نیز نامیده می شود ، مربوط به ۴٠٠ سال قبل و یکی از مشایخ و بزرگان دینی و دارای جایگاه علمی و معنوی بین علما و ساکنانِ منطقه بوده است . مقبره ی این بزرگوار، سال ها از انظارِ عمومی پنهان مانده بود لکن از اوایل قرنِ جاری با کشفِ سنگ ِ قبر و اتاقکِ مربوطه ، به عنوانِ محلی برای زیارت عام و خاص ، و البته دفن اموات در اطراف این مزارِ شریف ، مورد توجه قرار گرفت . در عین حال با کمال تاسف ، به دلایل پیش گفته ، و اهتمام نداشتنِ اهالیِ محل و مسئولین مربوطه در شهرستان ، با تخریبِ حسینیه ی قبلی و ساختِ کتاب خانه در بخشی از زمینِ این مکان ، جایگاه دفنِ این عالِم برجسته به خیابان تبدیل و نه تنها اتاقکِ قدیمی بلکه ٢ سنگِ ارزشمند این قبر ، که در بر دارنده ی مشخصات ایشان بوده نیز جابجا و دست خوشِ بی ملاحظه گی واقع شده است . (۱)
۵- فردِ دیگری که در قطعه زمینِ اهدایی مردم دریس برای تاسیس « شرکتِ تعاونیِ روستایی » دفن شده ، علی رغم برخورداری از جایگاه علمی ، با کمال تاسف ، هم زمان با راه اندازیِ این شرکت، توسط بعضی افرادِ محلی و به وسیله ی تیغ های سرکشِ لودر با خاک یک سان و تمامی آثار و مشخصاتِ این شیخِ بزرگ ، تخریب و زیر خروارها خاک مدفون گردید !. شایان ذکر است یکی از قبرستان های بزرگِ منطقه ی دریس ، اطرافِ همین مقبره بوده که اگر چه عُمده ی آن فعلا به باغ های شخصی تبدیل گردیده اما بخشی هم ، طی سال های گذشته به خانه های مسکونی تغییر کاربری یافته و بر همین اساس قطعا ، برای ده ها سال ، امکان هر گونه تحقیق و بررسیِ کارشناسی و میدانی از این قسمت ، سَلب خواهد شد .
۶- پیرِ گنج : عالِم و شخصیت دیگری که در شمالِ شرقِ شهر دریس واقع شده به « پیرِ گنج » موسوم گردیده و در حالِ حاضر مزارِ تخریب شده ی ایشان بدونِ تحقیق و بررسی های کارشناسی ، همچنان به حال خود رها شده است . علاوه بر وجود قبرهای متعدد در اطراف مقبره ی این شیخ موردِ اهتمام ، همچنین آثاری از خانه های مسکونی و یک چاه بزرگ در کنار این جایگاه نیز به چشم می خورد .
۷ – دو شخصیت علمی و دینی دیگر نیز که یکی در زیرِ ساختمان موسوم به زینبیه ی دریس [ چسبیده به مسجد مرتضی علی ع ] و دیگری کنار مقبره شیخ جماالدین [ پیر روا ] دفن شده اند با نام های « مزارعی » معروف بوده اند که البته سنگ قبر یکی از آنان طی سال های گذشته مشخص شده ، لکن یکی دیگر از آنان ، هم زمان با تخریبِ مسجد قدیمی [محلِّ ساختِ مسجد جدید] برای همیشه زیر خاک مدفون گردیده اند . بررسی های محلی نشان می دهد که این افراد[ مزارعی ها ] از بزرگانِ این شهر محسوب می شده اند .
۸- پیرِ مُعَلّیٰ . در خصوصِ این فرد ، که در لهجه ی عامیانه به « پیریک مَحْلی » نیز موسوم شده ، اگر چه تا الان اسناد و یا مدارِکِ مُتْقَنی یافت نگردیده در عین حال اما احتمالا « لَقَبِ » یکی از مشایخ دریس بوده که بیش تر گوشه گیر و در کناره و یا بالای کوه اقامت و تردد داشته و مشغول عبادت بوده است . هم اکنون ، در بلند ترین نقطه ی کوهِ پایین دستیِ دریس [ معروف به کوهِ قبله ] مکانی گُنبدی شکل وجود دارد که مواردِ مُنتَسَب به آن ، نسل اندر نسل و سینه به سینه در فرهنگ و سابقه ی شهر منتقل گردیده است . [ پیر مُعَلیٰ به معنای فردِ بالانشین و به کَسی که در مکان مرتفع زندگی می گذراند ، اطلاق می شود ]
پنجم) – پراکندِگیِ جغرافیاییِ مهاجران دریس :
پس از رُخدادِ زلزله ی سهمگین و بروز مشکلات سکونتی برای ساکنان شهر دریس ، بخش عمده ی بومیان آن به مناطق پیرامونی از جمله کمارج ، خِشْتْ و بُورَکی ، دشتستان [ محل هایی همچون سعدآباد ، دهدارون و زیارت و..] ، بوشهر ، آبادان و دیگر نقاط نقل مکان نموده و عده ای نیز از طریق دریا به ناحیه هایی مانند کویت و تعدادی نیز از همان مسیر به دیگر کشورها عزیمت نموده اند ، در همین رابطه بررسی ها نشان می دهد که خانواده ی موسوم به « قبازرد » های کویت نیز باقی مانده هایی از نسل های قدیم دریس هستند .
ضمن آن که تعدادی از اهالی این شهر با حرکت به سمتِ مناطقِ شرقیِ ، عازمِ فراشبند فعلی گردیده و علاوه بر سکونت در این ناحیه ، به انجام کسب و کار و گسترشِ فرهنگ و تمدنِ مرتبط با اسلافِ خود پرداخته اند . یاد آور می شود بخشی از « دهدار » ی هایی که هم اکنون در مناطق مختلف کازرون ، بوشهر و … سکونت دارند، دارای اصالتِ « دریسی » و از بازماندِگانِ این شهر ِ تاریخی محسوب می شوند .(۲)
پاورقی ها :
۱- بر اساس نَقلِ بزرگانِ دریس ، حدود ۷۰سالِ قبل یکی از علمای کازرون ضمن دعوتِ چند تن از ریش سفیدانِ این ناحیه و گفتگو با آنان ، اظهار داشته که سه شبِ متوالی است فردی در خواب به من مراجعه و ضمن ارایه ی آدرسی در وسط دریس ، خواستارِ حفر این نقطه و آشکار کردنِ محل دفن یکی از بزرگان می شود ! ، به دنبال اظهارات ایشان ، تعدادی از معتمدین اقدام به حفرِ این محل نموده و همین امر موجبِ آشکار شدنِ سنگِ قبرِ شیخ جماالدین گردیده و البته پس از این واقعه اقداماتی برای بازسازی مقبره صورت گرفته به گونه ای تا چند سال قبل همچنان موردِ احترامِ مردم واقع می شده است .
۲- ساکنان شهر دریس بارها ، به علل مختلفی ، از جمله مشکلات ناشی از ظلم حاکمان و تخریب منازل آنان به واسطه ی عواملِ طبیعی و.. ، مجبور به مهاجرت گردیده که بیش ترین آنان حدودِ ۲۶۰ تا ۳۰۰ سال قبل و پس از زلزله ی بزرگ و کم سابقه ای که در دریس ، کمارج و خِشت به وقوع پیوسته از این محل کوچ نموده و به دیگر مناطق نقل مکان نموده اند.
امان اله دهقان فرد
