افسردگی یا سرماخوردگی روانی یکی از شایعترین بیماریها در جوامع کنونی بشری بوده و بدون شک جزء معدود بیماریهایی قلمداد می شود که علل پدیدآورنده آن، اگر نگوییم بی شمار اما بسیار زیاد و متنوع می باشد.
شواهد نشان می دهد که داروهای ضد افسردگی فقط روی ۳۰ درصد از افراد افسرده جواب می دهد که همان ۳۰ درصد هم معمولا نسبت به مصرف آن داروها معتاد می شوند و بدتر از آن، اینکه رایج ترین داروهای شیمیایی ضد افسردگی، تمایل به خودکشی را در فرد افزایش می دهند و یا موجب نقص جنین در زن باردار می شوند. در واقع این داروهای شیمیایی همچون غل و زنجیر می مانند که دست و پای خرگوش زندگی را بسته و نزدیک است که عقاب افسردگی شکارش کند. لذا منطق حکم می کند که ابتدا ریشه های درخت بی ثمر افسردگی را شناسایی کنیم و سپس آنها را با تیشه درایت و حکمت قطع کرده و از جا بکنیم.
در ذیل برخی از شایعترین علل ابتلا به افسردگی شرح داده می شود:
۱- فقر مادی و معنوی: دسته ای از افراد از نظر مادی فقیر و از لخاظ معنوی ثروتمندند، گروهی دیگر برعکس و برخی از هر دو جنبه فقیرند. پرواضح است که اگر علت افسردگی فقر مادی یا معنوی باشد،مراجعه به روانپزشک و مصرف داروهای ضد افسردگی بی معنا و بیهوده است.
۲- افراط و تفریط در رابطه جنسی سالم: در طب سنتی-اسلامی، اعتدال در رابطه جنسی یک اصل مهم و بی بدیل است. باید دانست که از نظر طب سنتی-اسلامی، افراط و تفریط در رابطه جنسی در درازمدت، موجبات افسردگی شخص را فراهم می کند. از اینروست که در روایات معصومین علیهم السلام داشتن رابطه جنسی به صورت هفته ای یکمرتبه مستحب و بیشتر از یکبار در هر سه روز مکروه دانسته شده است.
۳- عدم توجه کافی به ایجاد تنوع رنگی در مبلمان شهری، وسایل نقلیه و پوشش شحصی از دیگر عللی است که آتش سرد افسردگی را در جامعه ایرانی شعله ورتر کزده است. لذا شایسته است که هم شهرداریها در زیبا سازی اماکن عمومی از رنگهای متنوع تر و شادتری بهره ببرند و هم شرکت های خودروساز طلسم تولید خودروهای فقط سیاه یا سفید را بشکنند و برای جبران اشتباه خود در سال های گذشته(یعنی پرکردن جاده ها و خیابانها از خودروهای سیاه و سفید) حداقل بمدت چند سال متوالی فقط خودروهایی با رنگ های شاد و متنوع تحویل مشتریان بدهند. همچنین باید در نظر داشت که رسول اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) در بیشتر اوقات از پوشش ولباسی شاد بهره می جستند و همواره تأکید داشتند که از رنگهای تاریک و غمگین کمتر و از رنگهای شاد بیشتر استفاده گردد. به عنوان مثال، پیامبر اکرم(ص)بیشتر لباس سبز و زرد به تن می کردند و حضرت علی(ع) حتی در جنگ هم لباس و دستاری زرد رنگ می پوشیدند و امام صادق(ع)، مسلمانان را از پوشیدن کفش سیاه نهی می کرد و به پوشیدن کفش زرد یا سفید امر می نمود.
۴- مصرف هرروزه و بیش از حد شکر سفید، از دیگر دلایل شیوع افسردگی می باشد. اما شکر سرخ، میوجات شیرین و عسل همگی ضد افسردگی هستند.
۵-از نظر طب سنتی-اسلامی علت اصلی ایجاد افسردگی، ازدیاد خلط سودا می باشد که این خود می تواند بخاطر تنش های محیطی،اختلافات خانوادگی، مصرف غذاهای فراوری شده و حاوی نگهدارنده، تماس با مواد شیمیایی و مصرف زیاد غذاهای سودازا نظیر عدس و ترشیجات باشد. لذا طب سنتی-اسلامی به انجام حجامت و پرهیز از حضور در محیط های پزتنش و مصرف بیشتر غذاهای ضد سودا همچون عسل،خرما،انگور،انار شیرین تأکید می ورزد. علاوه بر این دل به دامن طبیعت زدن و تماشای مناظر سبز و خرم به کاهش سودا کمک شایانی می کند.
۵-کمبود ویتامین (دی) می تواند منجر به افسردگی شود در ضمن باید توجه داشت که مطمئن ترین راه برای تأمین ویتامین (دی)مورد نیاز بدن این است که اوایل یا اواخر هرروز پشت پاها و دستها را به مدت بیست دقیقه در معرض آفتاب قرار دهیم. علاوه بر این می توان تخم مرغ را به مدت بیست دقیقه در معرض آفتاب قرار داد و سپس پخته و میل نمود که در این صورت میزان ویتامین (دی) تخم مرغ دو برابر می شود.
۷-کمبود سروتونین: باید دانست که میزان کافی سروتونین در بدن نقش بارزی در جلوگیری از افسرده شدن افراد بازی می کند و کمبود آن منجر به افسردگی،دلهره،سردردهای یک طرفه،اختلال در فشارخون و بی خوابی می شود. لازم به ذکر است که با مصرف غلات کامل،تنقلات خام،کیوی،آناناس، گیلاس و آلو میزان سروتونین خون افزایش می یابد ولی مصرف نوشیدنی های کافئین دار، آرد سفید و برنج سفید موجب کاهش سروتونین خون می شوند.
۸- اختلال در عملکرد روده ها: علاوه بر یبوست که در طب سنتی از آن به ام الامراض یاد می شود و گهگاهی فرزند ناخلفی چون افسردگی به دنیا می آورد؛ نباید از اهمیت میکروب های مفید روده غافل گشت چراکه میکروب های مفید روده، هشتاد درصد از سروتونین بدن یک فرد سالم را تولید می کنند و همچنین روده برای جذب ویتامین های گروه ب( که کمبود آنها سبب اختلالات عصبی-روانی و افسردگی می شود) نیازمند داشتن میکروب های مفید متعادلی(فلورطبیعی روده) می باشد. بنابراین توصیه می گردد که از مصرف آنتی بیوتیک ها مگر در موارد ضرورت خودداری شود و برای بیشتر شدن میکروب های مفید روده، می بایست بیش از پیش از محصولات پروبیوتیک، سرکه های خانگی طبیعی و سایر غذاهای تخمیر شده یا ور آمده مثل نان های سنتی حاوی خمیرترش، استفاده نمود و همچنین باید انگل های احتمالی موجود در روده را با جویدن هسته مرکبات و یا با خوردن هفت عدد خرما در صبح ناشتا برطرف نمود.
۹-بی تحرکی و ورزش نکردن: تحقیقات حاکی از آن است که ورزش و تحرک کافی در رفع افسردگی مؤثرتر از مصرف داروهای ضد افسردگی می باشد. درحقیقت با ورزش کردن نوعی ماده شیمیایی آرام بخش موسوم به اندورفین در بدن ترشح می شود که علاوه بر داشتن اثر ضد درد، نشاط آور می باشد. علاوه بر ورزش، مصرف برخی از گیاهان مثل فلفل تند، خندیدن و در معرض نورملایم خورشید قرار گرفتن به افزایش تولید اندورفین کمک می کند.
۱۰-کمبود اسیدهای چرب امگا۳: سه نوع اسید چرب امگا۳ وجود دارد که دو نوع از آن در ماهی قزل آلا و ماهی آزاد به وفوریافت می شود و نوع دیگر از اسیدچرب امگا۳ به حد زیادی در جوانه گندم،بذر کتان، سویا،گردو،بادام،تخم ریحان،کاهو و…وجود دارد. نکته بسیار مهم در رابطه با امگا۳ این است که در کنار مصرف غذاهای حاوی امگا۳ باید از مصرف امگا۶ بکاهیم، در غیر اینصورت اثرات مثبت امگا۳ در بدن خنثی می شود. لازم به ذکر است که تخم آفتاب گردان و بادام زمینی ، سرشار از امگا۶ هستند و در نتیجه می بایست مصرف آن دو و فراورده هایشان را کمتر کرد.
۱۱-کمبود اسید فولیک: برای تأمین اسید فولیک مورد نیاز بدن، باید ذرت ،فلفل، لوبیا قرمز، سبزیجاتی نظیر اسفناج، انواع کلم، کاهو و نعناع را در برنامه هفتگی مصرفی خود قرار داد.
۱۲- کمبود روی: کمبود روی در بدن می تواند افسردگی را در فرد تشدید کند. لذا مصرف بیشتر غذاهای حاوی روی مثل تنقلات خام و غلات کامل پیشنهاد می شود.
۱۳-کمبود تستسترون: کمتر از حد طبیعی ترشح شدن هورمون تستسترون هم در مردان و هم در زنان می تواند منجر به افسردگی واضطراب شود. خوشبختانه میتوان با مصرف بیشتر برخی مواد غذایی همچون عسل، سیر(خصوصا خام)، تخم مرغ، گوشت قرمز، بادام، انگورقرمز و انار ترشح تستسترون را در بدن افزایش داد. در ضمن باید دانست که میزان ترشح هورمون تستسترون با مقدار ترشح هورمون کورتیزول(هورمون استرس) رابطه عکس و با ورزش کردن رابطه مستقیم دارد. لذا هر چه بیشتر از استرس و عصبانیت دوری کنیم و بیشتر ورزش کنیم، به تولید بیشتر هورمون تستسترون کمک کرده ایم. در ضمن باید توجه داشت که نوعی افسردگی در اثرکمبود استروژن در زنان (به خصوص آنهایی که یائسه شده اند) ایجاد می شود که زنان برای رفع آن باید یک قاشق چایخوری پودر رازیانه به صورت یک روز در میان به غذای خود اضافه کنند ویک شب در میان، نصف قاشق چایخوری پودر گل بابونه، دم کرده و میل نمایند.
در اینجا لازم می دانم که راهکارهای طب سنتی و طب اسلامی را برای پیشگیری و درمان افسردگی بیان نمایم.
۱-عادت به نوشیدن دمنوش افتیمون و زعفران تأثیر شگرفی در درمان افسردگی دارد.
۲-توصیه می شود که به ازای هرنفر،از گل گاوزبان، پودرسنبل الطیب و پودر لیمو، هرکدام نصف قاشق چایخوری مخلوط و سپس دم شود. چنین دمنوشی بسیار نشاط آور و انرژی زا می باشد.
۳-کسانی که از افسردگی رنج می برند، بهتر است تا حصول بهبودی، هر شب نصف لیوان عرق بهارنارنج یا نصف قاشق چایخوری پودر بهار نارنج در یک استکان آب، دم کرده و میل نمایند. در ضمن می توان از مربای بهارنارنج در وعده شام تناول کرد.
۴-روایات اسلامی وتحقیقات جدید حاکی از آن است که بوییدن گل نرگس و یا عطر نرگس تأثیری اعجاب برانگیز در جلوگیری از ابتلا به افسردگی دارد. لذا توصیه می شود که حداقل سالی یک مرتبه گل نرگس را بو کرده یا عطر طبیعی آن استعمال گردد.
۵- در احادیث از انگور سیاه ومویز به عنوان غذا و دارویی ضد افسردگی و ضد غم یاد شده است.
۶- استعمال گلاب خالص به عنوان عطر، تأثیر قابل توجهی در کاهش افسردگی دارد.
۷-گاهی اوقات افسردگی ریشه در ضایع کردن حقوق دیگران و ظلم به اطرافیان دارد که در اینصورت هیچکدام از راهکارهای فوق الذکر یا شیوه های درمانی روانپزشکان کارگر نیست. در حقیقت این نوع افسردگی، درمانی بجز جبران حقوق از دست رفته دیگران ندارد.
در پایان تأکید می کنم که یکی ازعلل دیگر افسردگی یا همان سرماخوردگی روانی، سردی روابط در میان خویشاوندان، خانواده و دوستان می باشد. شواهد نشان می دهد که افراد مقید به داشتن روابط نزدیک و صمیمانه با خویشان و دوستان، از نشاط بیشتری برخوردار بوده و کمتر دچار افسردگی می شوند. در همین رابطه به نسخه ای ارزشمند ازحضرت امیر(ع) در باب صله رحم اشاره می نمایم که می فرمایند: به خویشان خود اکرام کن، بردباران ایشان را تعظیم کن، در مقابل بی خردان بردباری نشان ده و بر گرفتاران آنها آسان گیر؛ چون آنها بهترین حامیان تو به هنگام سختی ها و مشکلات و خوشی ها و آسودگی ها خواهند بود.
فرجاد عباسی، کارشناس ارشد طب سنتی-اسلامی، محقق و مدرس طب سنتی-اسلامی و عضو انجمن حجامت ایران
