گردآوری: حمیدرضا جعفری
در قرآن کریم از عسل به عنوان موهبت الهی و شفابخش یاد شده و سوره‌ای به نام زنبور عسل (نحل) نیز در قرآن آمده است که شرح آن داده شد.
وُ اَوحی رُبّک اِلی النُحلِ اَنِ اْتّخذی مِن اْلجِبالِ بیوّتَتا وُ مِنُ الشَجُرِ وُ مِمّا یُعرِشون.ثُمّ کّلی مِن کلِ الثَّمُراتِ فُاسلکی سبلُ رُبکِ ذُللا یُخْرجّ مِن بُطونُها شَرُابٌ مخْتَلِف اَلْوانه فیهِ شَفآءٌ لِلناسِ اِن فی ذالکُ لآیه لِقُومٍ یُتَفُکُرون. (سوره نحل، آیات ۶۹-۶۸)
در قرآن کریم از عسل به عنوان موهبت الهی و شفابخش یاد شده و سوره‌ای به نام زنبور عسل (نحل) نیز در قرآن آمده است که شرح آن داده شد. براساس این سوره خداوند به زنبور عسل وحی کرد که در کوه‌ها، درختان و مکان‌های بلند زندگی کند و از میوه‌های شیرین تغذیه کند، از درون آنها شربت شیرینی به رنگ‌های مختلف بیرون آورد که در آن شفا برای مردمان روشن است. در این کار نیز قدرت خدا برای متفکران پیدا است.
عسل هدیه رایگان طبیعت به انسان‌ها است که بشر می‌تواند از آن بهره‌مند شود. همچنین نشانه بار خیزی خاک و زمین است.
قدیمی‌ترین اثر تاریخی که به برداشت عسل توسط انسان تعبیر شده است مربوط به هفت‌‌هزار سال قبل از میلاد مسیح است که در کشور اسپانیا دیده شده است. این اثر شامل قیافه حک شده یک انسان بر سنگ است که نردبانی را برای رسیدن به کندو و ظرفی برای قرار دادن شانه‌های پر از عسل به کمر دارد.
اثر نقاشی دیگری که در آفریقا به دست آمده نشان می‌دهد که فردی همان عمل را انجام می‌دهد با این تفاوت که او برای دور کردن زنبور از دود استفاده میکند.
عسل در زندگی مصریان باستان نیز نقش مهمی داشته که از حکاکی‌های به جا مانده چنین بر می‌آید که عسل در آن روزگار اهمیت زیادی داشته است.
در کتاب انجیل مسیحیان نیز عسل به عنوان مظهر فراوانی و نعمت یاد شده است. در یونان باستان هم عسل را یکی از هدایای گرانبهای طبیعت انگاشته‌اند و تصور می‌کردند که خدایان چون خوراک بهشتی می‌خورند فناناپذیر و ابدی هستند.
رنگ عسل
عسل‌های گوناگون با خواص گوناگونی وجود دارد، مثل عسل گون ، عسل کنار ، عسل چهل گیاه ، عسل فصلی مثل بهاره یا گرمسیری ، و… براساس نتایج پژوهشگران، بهترین نوع عسل آن است که از شهد گل‌های فراوان به دست می‌آید و خداوند متعال نیز در آیه نحل، با عبارت «من کل ثمرات» به این نکته اشاره مستقیم دارد.
رنگ عسل نیز برحسب آنکه زنبور بر چه گل و ثمره‌ای نشسته و از آن استفاده کرده است، متفاوت است.
رنگ آنها از بی‌رنگ تا زرد روشن، کهربایی قرمز و تیره، قهوه‌ای تیره، سفید، خرمایی و گاهی مایل به سیاه متغیر است، تاکنون عسل‌های سبز و آبی نیز دیده شده است و تنوع رنگ‌ها علاوه‌بر اینکه گویای تنوع سرچشمه‌های به‌دست آوردن آن است، تنوعی برای ذوق‌ها و سلیقه‌ها به شمار می‌رود؛ زیرا امروزه ثابت شده است که رنگ غذا در تحریک اشتهای انسان موثر است، خداوند نیز در آیه۶۹-۶۸ سوره نحل، این نکته را با عبارت «شراب‌المختلف الوانه» بیان کرده است.
این نکته نیز قابل‌ذکر است که عسل طبیعی تقریبا از بی رنگ، زرد نخودی تا قهوه‌ای تیره متغیر است.
به طور کلی رنگ و طعم به یکدیگر وابسته‌اند به طوری که عسل‌های روشن طعم ملایم و عسل‌های تیره طعم تند دارند. هرچند عسل بر حسب اینکه متعلق به کدام منطقه و کدام گل باشد رنگش متفاوت است؛ و به همین دلیل بر طعم عسل نیز تاثیر دارد. همچنین طعم عسل بیشتر قضاوتی نظری است، ممکن است بسیاری از طعم‌های عسل که در یک منطقه جالب و خوب تلقی می‌شوند در منطقه دیگر ناپسند باشند.
ترکیبات عسل
عسل از قدیمی‌ترین و نخستین شیرین کننده‌هایی است که انسان استفاده کرده و شامل قندهایی چون گلوکز، فروکتوز و مواد معدنی همچون منیزیم، پتاسیم، کلسیم، کلریدسدیم، گوگرد، آهن و فسفات است. در ضمن اینکه ویتامین‌هایی همچون C و B۵، B۳، B۲، B۱ نیز براساس کیفیت و نوع عسل به نسبت‌های متفاوت در آن دیده می‌شود.
علاوه‌بر موارد ذکر شده در حد کمی مس، ید و روی نیز در عسل وجود دارد. به همین جهت در حال حاضر زنبورهای عسل یکی از بخش‌های اساسی و اصلی اقتصاد کشاورزی سالم به حساب می‌آیند. از ویژگی‌های مهم عسل خاصیت میکروب کشی آن است. عسل یک ضدعفونی‌کننده طبیعی است. تحقیقات انجام شده در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که گذاشتن آن بر روی زخم‌ها مانع عفونت می‌شود و از آنجایی که عسل حاوی مواد آنتی باکتریایی است، می‌تواند به‌خوبی باعث بهبود زخم‌ها شود.
در یک بررسی که بر روی ۳۰ کودک انجام گرفته، معلوم شده است که مقدار هماتوکریت، هموگلوبین و تعداد گویچه‌های سرخ خون در کودکانی که با عسل تغذیه شده‌اند، افزایش یافته است. این را می‌توان به دلیل نمک‌ها و ویتامین‌های مختلفی که در عسل موجود است، مربوط دانست.
عسل در علم پزشکی
آنچه که مسلم است اهمیت عسل در طب قدیم به مراتب بیشتر از حال حاضر بوده است.
پیامبراکرم صل الله علیه و آله و سلم فرمودند: بر شما باد دو درمان ؛ عسل و قرآن ./بحار الانوار جلد ۶۶ صفحه ۲۹۰ حدیث ۲
امام رضا علیه السلام فرمودند : هر که می خواهد در همه ی زمستان از سرماخوردگی دور بماند ، هر روز ، سه لقمه شهد (عسل) بخورد./طب الامام الرضا علیه السلام ، صفحه ۳۷
پیامبراکرم صل الله علیه و آله و سلم فرمودند :نزد من ، برای زن تازه زا ، درمانی همانند خرما و برای بیمار ، درمانی همانند عسل وجود ندارد./کنز العمال جلد ۱۰ صفحه ۴۴ حدیث ۲۸۲۷۹
عن الامام الکاظم علیه السلام : امام علی علیه السلام فرمودند :بیمار ، به چیزی همانند خوردن عسل ، درمان نجسته است./الکافی جلد ۶ صفحه ۳۳۲ حدیث ۵ / بحار الانوار جلد ۶۶ صفحه ۲۹۲ حدیث ۸
ابوعلی‌سینا فیلسوف و بزرگ‌ترین شخصیت پزشکی ایرانی، هزار سال پیش در کتاب قانون پزشکی خود نسخه‌های زیادی بر پایه عسل و موم تجویز می‌کرده و همچنین بقراط حکیم پدر پزشکی و بنیانگذار طب یونانی حدود ۲۵۰۰ سال پیش در مورد اهمیت عسل گفته است: هر دارویی از مواد غذایی درست می‌شود و متقابلا هر غذایی نیز جانشین دارو می‌شود. عسل به این هر دو شرط جوابگو است. او به مقدار زیادی از عسل استفاده می‌کرده و در درمان اکثر بیماری‌ها از جمله زخم‌ها عسل تجویز می‌کرده است.
جالینوس معجونی از عسل را در مداوای بیماری‌های معده تجویز می‌کرده است.
در پزشکی سنتی، عسل به عنوان یک داروی فوق‌العاده موثر برای تسریع التیام زخم‌ها به کار رفته است. سربازان روسی در جنگ جهانی اول از عسل برای این منظور استفاده می‌کرده‌اند.
در اکثر کشورهای جهان از جمله شوروی سابق که بزرگ‌ترین کشور تولید‌کننده عسل در دنیاست تاکنون تحقیقات زیادی روی فرآورده‌های زنبور عسل از جمله عسل ژله رویال، گرده، موم، بره موم و زهر زنبور عسل صورت گرفته و خواص پزشکی آنان به‌وسیله پژوهش‌های علمی و نتایج بالینی مورد تایید بسیاری از محققان و پژوهشگران قرار گرفته است.
خواص عسل در درمان بیماری‌ها
عسل یک اثر ملین دارد و ترشحات روده‌ها را تحریک میکند. فشار اسمزی بالا، وجود ترکیبات معطر و استیل کولین باعث بروز این آثار می‌شود.
عسل سرشار از گلوکز و فروکتوز است. در یک بررسی که بر روی شیرخواران و کودکان مبتلا به اسهال حاد صورت گرفته نشان می‌دهد، استفاده از عسل به جای گلوکز موجود در محلول سرم خوراکی اسهال موجب کاهش دوره اسهال در مبتلایان به (ORS) می‌شود.
- خواص ضد باکتریایی و آنتی‌بیوتیکی و همچنین خاصیت ضد التهابی عسل.
- گلوکز و فروکتوز عسل سریعا جذب شده و به انرژی تبدیل می‌شوند.
- اعمال کبد را فعال کرده و در دفع سموم (دتوکسکشین) از کبد موثر است.
- حرکات و ترشحات روده را بهبود می‌بخشد.
- ضد سرفه و خلط‌آور بودن عسل را می‌توان به توانایی عسل در رقیق‌سازی ترشحات نایژه و بهبود عملکرد مخاط آن نسبت داد. خاصیت ضد التهاب آن نیز به اینهیبین موجود در آن و نم‌گیر بودن آن بستگی دارد.
نم‌گیری، باعث کاهش ورم می‌شود
از عسل در فرآورده‌های ضد سرفه به‌طور مستقیم و غیرمستقیم استفاده می‌شود. مزه‌مزه و غرغره شربت عسل برای برطرف کردن زخم‌های دهان و ورم گلو بسیار سودمند است. عسل ضد آسم است.
عسل حاوی آنتی اکسیدان است، از این رو مصرف آن برای سلامت قلب و عروق مفید است. عسل به سلامت پوست کمک میکند و ضد پیری است.
عسل در درمان آب مروارید (کاتاراکت) مفید است.
عسل بادشکن است و برای معالجه قولنج روده تجویز می‌شود و در مسمومیت‌های غذایی، دستگاه گوارش را پاک می‌سازد.
دوست کبد و پادزهر است، پس در بیماری‌های کبدی مصرف آن مفید است. سکنجبینی که با عسل تهیه می‌شود، صفرابری اعلاست.
سنگ‌های کلیه و مثانه را از بین می‌برد. برای این منظور عسل را با کندر باید مصرف کرد.
عسل خواب آور است و به مبتلایان به بیماری کم‌خوابی توصیه می‌شود که قبل از خواب چند قاشق مرباخوری عسل میل کنند.
برای رفع کم‌اشتهایی مفید است و کلا جریان خون را در بدن بهبود می‌بخشد. از این رو به رشد عضلات کمک میکند، پس برای بچه‌های کم اشتها و افراد ورزشکار بسیار مفید است.
عسل گرفتگی مویرگ‌ها را باز میکند و برای عروق بسیار مفید است. پس سالمندان اگر هر شب قبل از خواب عسل یک قاشق و ۲۱ عدد سیاهدانه میل کنند ، عمر طولانی‌تری خواهند داشت.عسل به علت داشتن گلوکز زیاد که سهل التجزیه و انرژی‌زا است، تاثیر مهمی روی عضلات قلب دارد. از طرفی باعث تحریک و تقویت قلب و نیز گشاد شدن رگ‌ها شده و جریان خون را در درون شریان‌های انشعابی افزایش می‌دهد. از طرف دیگر سبب بهبود وضع فشار مایعات بدن شده و فشار خون را تنظیم و از سکته قلبی جلوگیری میکند. چنانچه اگر بیماران قلبی روزانه ۵۰ الی ۱۴۰گرم عسل به مدت ۲ماه مصرف کنند، مقدار هموگلوبین خونشان افزایش یافته و ضربان قلب آنها متعادل می‌شود.حتی موم عسل نیز خواص زیادی دارد و ماسک آن برای صورت، چین و چروک و فرورفتگی‌های پوست را می‌پوشاند و پوست را لطیف میکند.
همچنین داروی بسیار موثر برای معالجه آماس و التهاب چشم است و نیز در درمان بیماری‌های ناشی از ویتامین A و B و شب کوری موثر است. علاوه‌بر آن، قندهای عسل به دندان هیچ صدمه‌ای وارد نمی‌کند و برخلاف شکر حاوی آنتی بیوتیک است و اسید تولید نمی‌کند، بنابراین دندان‌ها را ضدعفونی میکند. در نهایت اینکه عسل اکسیر طول عمر است و اعضا را تقویت کرده و خستگی را دفع کرده و قدرت جوانی را افزایش می‌دهد
“حمیدرضا جعفری”
دارای دکترای بین المللی طب سنتی و محقق و پژوهشگر طب اسلامی
