بازی گُل واگیر با توپ ماکی

جای برخی بازی های ساده و اجتماعی قدیم واقعاً این روزها خالی است. لطف و لذت یادآوری یکی از خاطرات سیزده نوروز دوران صباوت هنوز تازگی دارد. در گذشته اغلب مردم کازرون روز سیزدهم نوروز از صبح علی الطلوع بیرون نمی رفتند و معمولاً بعدازظهر از خانه خارج می شدند و در دشت و دامنه های­ تپه ها و کوه های سر سبز اطراف شهر به ویژه اطراف بُقاع مورد احترام عموم مثل سید امین­الدین، ساعاتی را به تَفَرّج و تَفنّن و تفریح و سرگرمی و بازی های جمعی و دورهمی می پرداختند. نیمه ی 1340 کودکی هشت نُه ساله بودم که بعدازظهر سیزده نوروز همراه خانواده به منطقه ی سید امین الدین رفتیم مکانی که آن زمان تا نزدیک ترین نقطه ی دیوار شهر حدود یک کیلومتر فاصله داشت. اطراف بُقاع سید امین­الدین و حُجره های قدیمی و آب انبار آن مرغزارهای سبز و زیبا و متنوعی وجود داشت و جمعیت قابل ملاحظه ای هم از اهالی شهر کازرون و اغلب نیمه ی شمالی شهر به صورت کُپه کُپه و خانوادگی و خویشاوندی در سبزه زارها نشسته بودند، جمعیت بزرگی از مردان هم در سنین مختلف پانزده تا چهل سال مشغول بازی گُل واگیر بودند.

-بازی گُل واگیر علی الظاهر بازی بومی ما کازرونی ها بود چرا که نگارنده از دوران کودکی تا به حال حکایتی در خصوص این بازی در نوشتاری نخوانده و از جایی و خاطره گویی هایی­نشنیده و مشاهده نکرده ام این بازی عملیاتی ورزشی تفریحی تفنُنّی بود که به شکل دست جمعی و با قواعد و ابزاری محدود و بسیار ساده و باحضور جمعیت کثیر و البته بدون شرایط سنی اجرا می گردید.  ابزار آن عبارت از توپی کوچک(مثل توپ تنیس روی تور) و نیز دسته ای چوبی با ضخامت حدود سه تا چهار و بلندی حدود چهل تا پنجاه سانتی متر بود. اجرای آن در زمینی وسیع و نسبتاً مسطح صورت می گرفت به این ترتیب که: مقابل جمعیتی که در فواصل نسبتاً متفاوت و پراکنده و نامنظم ایستاده اند یک نفر با فاصله ی چند ده متری از آن ها و روبروی جمعیت با دسته ی چوبی و در راستای زاویه ی حاده به توپ کوچک ضربه ای محکم می زند به گونه ای که توپ در مسیری منحنی شکل(سینوسی) به سمت بالا پرتاب و بعد از رسیدن به نقطه ی اوج به سمت پایین و در میان جمعیت سقوط می کند، هر فردی از جمعیت حاضر در زمین بازی که موفق گردد زودتر خود را به محل سقوط توپ رسانده و قبل از برخورد توپ به زمین آن را در دست بگیرد و به اصطلاح گُل را بگیرد پیروز بازی محسوب شده و صاحب امتیاز و افتخار می گردد لذا می تواند در جایگاه پرتاب توپ قرار گرفته و به توپ ضربه زند، البته گیرنده­ و برنده ی گل می تواند امتیاز پرتاب و ضربه زدن توپ را به شخص دیگری واگذار کند. در هر مرتبه پرتاب توپ چنان چه هیچ کدام از نفرات جمعیت حاضر در زمین بازی موفق به دریافت و گرفتن توپ پرتاب شده نگردند امتیاز پرتاب توپ مجدداً به همان شخص پرتاب کننده قبلی باز می گردد لذا فردی که در جایگاه پرتاب توپ قرار می گیرد اگر بتواند ماهرانه و مقتدرانه ضربه ی محکم تر و کاری تر و فنی تری به توپ بزند به گونه ای که در ارتفاع اوج پرتاب بلندتر باشد شانس به چنگ آوردن توپ توسط جمعیت حاضر در زمین کاهش می یابد و صد البته در این حالت جمعیت برای تصاحب گُل از خود فعالیت و تحرک و دقت بیشتری به خرج می دهند. طبعاً پرتاب کننده ای که تعداد دفعات بیشتری توانسته باشد با تصاحب گُل در جایگاه پرتاب توپ قرار گرفته و به توپ ضربه زند از امتیاز بالاتر و برنده ی نهایی محسوب می شود.

-بازی گُل واگیر ورزشی اجتماعی و هیجانی است که شادی و تفریح و سرگرمی و دقت و تحرک را با هم دارد لذا جا دارد که مسؤولان ورزشی فرهنگی شهرستان ضمن احیای این بازی دست جمعی نسبت به ثبت آن در فرهنگستان ورزشی کازرون همت گمارند.

-توپ ماکی، در گذشته که از توپ های خالی و سبک و دُرشت و ریز امروزی خبری نبود افراد با ذوق از نوعی نخ کتانی ضخیم که در محاورات محلی آن­را ماک می نامیدند به طرز ماهرانه و هنرمندانه ای توپ های کاملاً گِرد به قطر حدود پنج سانتی متر می بافتند به همین جهت آن را توپ ماکی می گفتند. طناب ماک از ریسیدن نح های نازک کتانی تهیه می گردید و خود این نخ های نازک از ریسیدن تارهای پنبه ساخته می شد صنعت ریسندگی نخ در مراحل ریسیدن تارهای کنفی و پنبه ای و کلاف کردن و تولید نخ با ضخامت متنوع در کازرون قدیم رواج زیادی داشت و طوایفی که پیشه و حرفه ی نخ ریسی را داشتند ریسمان تاب(ریسمون تُو) و علاقه بند می گفتند.  توپ های ماکی برای بازی های مختلف مثل گُل واگیر، زد و خُورد، هفت سنگ و… مورد استفاده قرار می گرفت. با ظهور توپ های مُجوّف لاستیکی، باروتی و توپ تنیس کتانی، توپ های ماکی کنار رفت. در گذشته بچه ها به توپ تنیس روی تور، توپ یا توپ هفت پوسته(هَف پوسه) می گفتند زیرا از چند لایه ی تو در تو ساخته شده است.

هفته نامه سلمان- شماره 780